OSMANLILARDA BATI MUSİKİSİ TEORİSİ ESERLERİ: XIX. YÜZYIL

(yazan RECEP USLU)

Şüphesiz Osmanlı devletinin Avrupa kültürü ile birçok temasları olmuştur. Bu temaslardan biri de batı musikisidir. Elinizdeki bu makale Osmanlıların XVI. yüzyıldan itibaren batı musikisi ile tanışmalarının kısa hikayesi ve XIX. yüzyıl boyunca batı musikisi eğitim tecrübesini anlatmaktadır. Makalede bu eğitim sırasında yazılan türkçe batı musikisi kitapları tanıtılacaktır.

Bundan beş asır önce, Osmanlıların batı musikisi ile tanışmasının Fransız kıralı I. François tarafından Kanuni Sultan Süleyman için 1543’de gönderilen orkestra ile başladığı kabul edilir. Daha sonra 1562’de Esma Sultan’ın cariyeleri Atmeydanı′nda bale yaptılar. İngiltere Kraliçesi I. Elizabeth, III. Murad’ın (ö. 1595) eşine bir org hediye etti. 1576′da İstanbul′a gelen Alman papaz Salomon Schweigger (ö. 1622) mehterin çaldığı bir parçayı ilk defa batı notasıyla yazdı (Dipnot: Aksoy, s. 29, 286. Aksoy′un eserinde XV-XIX. yy Avrupalı seyyahların yazdıkları eserlerde bulunan batı notasıyla yazılmış Türk besteleri vardır). III. Selim (ö. 1807) döneminde Topkapı Sarayı′nda ilk opera sahneye kondu (Dipnot: Sevengil, s. 15; Altar, Opera Tarihi). Melling hatıralarında iki elçi kızının III. Selim’in huzurunda dans ettiklerini anlatır (Dipnot: Melling, Voyage pittoresque de Constantinople). Büyük bestekarlardan Mozart, Beethoven ve J. Bishop Türk Marşları bestelediler. Fransa sefiri M. de Ferriol bir mevlevi ayinini çokseslendirmiştir.

II. Mahmud (1808-1839) zamanında 1826’da mehter takımının kaldırılarak askerî bandonun kurulması ilk resmi olarak batı musikisinin girişidir. 1828’de İtalyan besteci Giuseppe Donizetti II. Mahmud tarafından saray bando takımının başına getirildi (Dipnot: Donizetti Paşa icin A. Bacolla küçük bir inceleme yapmıştır: La Musique en Turquie et Quelques traits biographiques sur G. Donizetti Pasha, İstanbul 1911. Bu eserin Türkçesi: Aksoy, s. 208-216). 1831’de kurulan Muzıka-i Hümayun’la batı musikisi eğitimi resmen verilmeye başlandı. Bu konservatuarın kuruluşu Madrit, Brüksel, Münih, Londra, Moskova ve Şikago konservatuarlarından öncedir. Donizetti burada 28 yıl çalıştı. …ğrencilerinden biri Türk batı musikisi bestekarı Necip Paşa′dır (ö. 1883). 1847’de ünlü Avrupalı müzisyen Franz Liszt (Dipnot: hayatı için bk. Kerman, indeks; Gront-Palisca, s. 576-579, 602-606 and indeks) İstanbul′da bir konser verdi ve padişah Abdülmecid ve II. Abdülhamid için besteler yaptı. Abdülmecid için yaptığı bestesi, Donizetti′nin Mecidiye Marşı üzerine parafrazdır (Dipnot: Üngör, s. 89-115. Bu parafraz Vedat Kosal tarafından CD yapılmıştır: Kosal, "…nce Müzik Hayatı Batılılaştı", Gösteri, 1999, s. 63; F. Liszt′in II. Abdülhamid için yaptığı bir beste: İÜ Ktp., Yıldız Sarayı Evrakı, no. 86/781.124; Liszt için bk. Kerman, indeks). 1848′de Belçikalı besteci ve kemancı Henri Vieuxtemps (ö. 1881) İstanbul′a geldi. Osmanlı Sultanlarından I. Abdülmecid (salt. 1839-1861), Abdülaziz (salt. 1861-1876), II. Abdülhamid (salt. 1876-1909), Vahdeddin (1918-1922) batı musikisi eğitimi aldılar. Avrupalı bestekarlardan Henri Vieuxtemps, Louis Ardati, Louis Deffes, Dr. Barrachin ve Josef Geiger Sultan I. Abdülmecid için, Milan F. Lucca ve O. Guatelli Sultan Abdülaziz için, Joseph Sulzer, T. Xanthopoulos, Johannes Heyer, Rudolf Schmans, P. Dussap, Georges C. Nicolaides, Hendi Sailfandier, Louis de Hirschfeld, D. Mozatti, Franz Litterschrid, Georges Alaimbi, Irene Comendinger, Charles D′Alpino, O. Guatelli, Franz Liszt, Alfred Kunkl, Angelo Mariani gibi daha bir çokları Sultan II. Abdülhamid için besteler yapmışlardır (Dipnot: Bunların besteleri İÜ Ktp., Yıldız Sarayı Defterleri, nr. 86′da vardır). Türk asıllı olmayan bir çok değerli bestekar Türk marşları bestelediler.

Muzıka-yı Hümayun’da 1849-52 yıllarında orkestra şefi Angelo Mariani idi (Dipnot: Abdülmecid ve II. Abdülhamid için yaptığı besteleri İÜ Ktp., Yıldız Sarayı Defterleri, nr. 86). Bir ara Necip Paşa′nın getirildiği Muzıka-yı Hümayun′un başına daha sonra 1855’den itibaren Osmanlı sarayında bulunan İtalyan besteci Callisto Guatelli 1899’da ölümüne kadar II. Abdülhamid tarafından görevlendirildi. Guatelli′nin yetiştirdiği Türk bestekarlardan bazıları: Mehmed Zati, Mehmed Emin, Mehmed Ali, Mustafa Safvet, Pazı Osman, Faik Bey, Kazım Bey ve Zeki Bey′dir. 1880′den sonra Paris′te müzik eğitimi gören İspanyol besteci D′Arenda (Aranda Paşa) Muzıka-yı Hümayun′da Guatelli′ye yardım etti ve ondan sonra da yerine tayin edildi. Zamanla batı musikisi eğitimini destekleyen kitaplara ihtiyaç duyuldu. İlk Defa Haşim Bey’in kitabında batı musikisi terimlerine karşılıkların verildiği bilinir (Dipnot: Haşim Bey, Haşim Beğ Mecmuası, İstanbul 1864). Ancak onun yazdığı eserin batı musikisi nazariyatı ile bir ilgisi yoktur. Başında Türk musikisi nazariyatı bilgileri ile birlikte iyi bir Türk Musikisi güfteler eseridir.

Bilinen ilk Türkçe batı musikisi eseri Hüseyin Remzi’nin eseridir (Hüseyin Remzi, Usul-i Nota, 1875). Muzıka-yı Hümayun kolağalarından olup güzel ve temiz ahlakından dolayı ′evliya′ diye lakabıyla tanınan Hüseyin Remzi’nin bu batı musikisi nazari bilgiler eseri eğitim amacına yönelikti. Üstelik bu eser o zamana kadar yapılan batı musikisi eğitimi sırasında Türkçe’ye İtalyanca’dan giren musiki terimleri yerine Fransızca’nın tercih edilmesini tavsiye etmektedir. Aşağıda Osmanlılar zamanında XIX. yüzyılda yazılmış batı musikisi teorisini anlatan eserler listelenecek ve içindekiler tanıtılacaktır.

1- Hüseyin Remzi, Usul-i Nota (1875)
2- Mehmed Emin, Nota Muallimi (1886)
3- Mustafa Safvet, Solfej yahut Nazariyat-ı Musiki (1890)
4- Kazım Bey, Muallim, Musiki: Şark ve Garb Musikisinin Diyez ve Bemolleri Hakkında (1895)
5- Mehmet Zati, Kütüphane-i Musikiden Nazariyat-ı Musiki (1899)
6- Mehmed Cemil, Mükemmel Ta’lim-i Musika (?)

1- HÜSEYİN REMZİ, USUL-i NOTA (İstanbul 1292/1875, 22 s.). Basılan batı musikisi nazariyatı hakkında yapılmış ilk eserdir. Eserin aslı Fransa’da Konservatuar musiki öğretmeni Alexis de Garaude’nin (ö. 1852) Principes elementaires de musique adlı eseridir. Hüseyin Remzi musiki hakkında bir eserin eksikliğini hissederek bu tercümeyi yaptığını söyler (Dipnot: Usul-i Nota, s. 3). Eserde batı musikisi nota tarihi hakkında kısa bir girişten sonra porte, ilaveli porte, kıyele, notaların kıymet ve kuvveti, notaların çeşitleri, silans veya es işaretleri, nokta, noktalı notalar, usul, iki dörtlük usul işaretleri, dört dörtlük usul işaretleri, sesleri değiştiren işaretler, diyez, bemol, majör, minör, laminör, tonalar, gam diyatonik, gam kromatik, ihtisarlar, merbut notalar, oktavlar konu başlıklarıdır. Eserinde batı musikisinde kullanılan kelimelere Türkçe karşılıklar önerir.

2- MEHMED EMİN (ö. 1907), NOTA MUALLİMİ (İstanbul 1302/1886, 70 s.) Muallim, Hacı ve Notacı lakablarıyla bilinen Mehmed Emin 1845’de İstanbul’da doğdu. Muzıka-yı Hümayun’a girerek Türk ve batı musikisini öğrendi. Ticaretle de uğraşan, hacca giden Mehmed Emin hocası C. Guatelli Paşa tarafından çok sesli hale getirilen dörtyüz kadar Türk bestesinin notalarını yayınlamasından dolayı ÒNotacıÓ olarak tanındı. 1907 yılında İstanbul’da öldü. Mehmed Emin Efendi Türk musikisinde neveda makamını icad etmiştir.

Nota Muallimi adlı bu eserin başında nota ve musiki öğretmeni Leon Hanciyan’ın ve bestekar Sermüezzin-i Şehriyari Rıfat Bey’in eser hakkında görüşlerini belirten mektupları vardır (Nota Muallimi, s. 2-5).

Eserin girişinde musiki notasının tarifi, notanın musiki eğitiminde önemini anlatır. Yirmi ders halinde hazırlanmış olan eserde şu konular işlenmektedir. 1. ders yedi nota ve bunların tiz-pes izahı, 2. ders nota çizgileri, 3. ders yirmisekiz musiki sesinin çizgiler üzerinde anlatımı, 4. ders nota kağıdına nota yazımı, 5. ders yazılmış bir nota kaıdını okumak, 6. ders nefes ve musiki ilişkisi, usuller, 7. ders iki dörtlük ve dört dörtlük usuller, 8. ders dörtlük notanın dörde taksimi ve dört dörtlük usul, 9. ders dört dörtlük notanın sekize bölünmesi, 10. ders dört dörtlük notanın onaltıya bölünmesi, 11. ders dört dörtlük notanın otuzikiye bölünmesi, 12. ders dört dörtlük notanın altmışdörde bölünmesi, 13. notaların önüne konan noktanın anlatımı, 14. ders bağlama işareti, 15. ders diyez ve bemoller hakkında, 16. ders es ve çeşitleri, 17. ders çarpma ve üçlü notalar, 18. ders bir nağmeyi iki kere okuma işareti, 19. ders pirimo ve basu anahtarlarının kullanımı, 20. ders alafranga ve alaturka usuller, makamların karar perdeleri: rast, dügah, buselik, kürdi, segah, buselik, çargah, hicaz, yegah, neva, hüseyni, acemaşiran, ırak makamları ve bunlardan doğanlar, Alaturka usuller.

3- MUSTAFA SAFVET (ATABİNEN. ö. 1939), SOLFEJ YAHUT NAZARİYAT-I MUSİKİ (İstanbul 1306, 120 s. Mahmud Bey matb.). İkinci meşrutiyetle Saray orkestrasının başına getirilen Mustafa Safvet Muzıka-i Hümayun binbaşılarından ve müzisyenlerindendir. C. Guatelli Paşa'dan batı musikisi, Paris’te bestekar Theodor Dubois'ten piyano ve kompozisyon dersleri aldı. Yurda döndükten sonra musiki eğitimine önem verdi. Mustafa Safvet’in II. Abdülhamid zamanında yazılan ve basılan Solfej adlı eserinin üzerinde Muzıka-i Hümayun kolağalarından olduğu belirtilir.

Eserin ÒDibaçeÓsinde musikinin her şeyiyle değil sadece Òhuruf-ı hecesi ve usul-i kitabetiÓ demek olan solfej yani nota usulunden bahsedileceği vurgulanır. Eserde musiki terimlerinin Fransız dilinde kullanılanların tercih edileceğini ve öteden beri İtalyancanın tesiri ile musiki terimlerinin Türkçe'ye girdiğini, pek fazla farkı olmamakla beraber Fransızca musiki terimlerinin kullanılmasının daha iyi olacağı belirtilir. Mukaddimeden sonra eser beş büyük kısım içinde bablardan oluşmaktadır.

I. Kısım 1. bab porte, 2. bab kılelerin çeşitleri, oktav, sesler, 3. bab mesur, 4. bab valör, 5. bab silenb, 6. bab notanın önüne konan işaretler, 7. bab triole, 8. bab liaison,

II. kısım 1. bab darb-ı sakil ve hafif, 2. bab şifre, 3. bab mesure simple, mesure composee, 4. bab mesurlerin darbları, 5. bab mesure simple ile mesure composee ilişkisi, 6. bab 5, 7, 9 darplı mesurler, 7. bab ritim, 8. bab hareketler, 9. bab point d’orgue,

III. Kısım 1. bab gam diatonik, 2. bab alteration, 3. bab diatonik ve kromatik, 4. bab interval, 5. bab intervalle redouble, intervalle simple, 6. bab intervallerin evsafı, 7. bab intervallerden ma ba’d, 8. bab renversement,

IV. Kısım 1. bab tonalite, 2. bab gam dereceleri, 3. bab tetrakord, 4. bab enchainement, 5. bab armure, armature de cle, 6. bab enchainement, 7. bab bemollü armur, 8. bab modes, 9. bab gam minork tevellüdü, 10. bab gam relativ, 11. bab gam relativlerin ma ba’dı, 12. bab gam kromatik, 13. bab gam anormanik, 14. bab modulasyon, 15. bab transpozisyon,

V. Kısım Musikinin uygulanmasında gerekli olan esaslar 1. bab firaze, 2. bab aksantuasyon, 3. bab nüans, 4. bab karakter, 5. bab orneman, abreviasyon.

4- KAZIM BEY (Uz. ö. 1943), MUSİKİ: CÜZ 1: ŞARK VE GARB MUSİKİSİNİN DİYEZ VE BEMOLLERİ HAKKINDA (İstanbul 1311/1895, 14 sayfa).

Kazım Bey, İşkodralı Mustafa Efendi’nin oğlu olup 1871’de doğdu. 1890’da Darüşşafaka’dan mezun olduktan sonra Telgıraf ve Posta muhasebe kaleminde görev yapmakta iken yayınladığı Musiki Istılahları adlı eserinden dolayı Muzıka-yı Hümayun’a alındı. C. Guatelli Paşa'nın öğrencisi oldu. 1893’de Ankara İdadisi'nde Türkçe, Usul-i Defteri, Coğrafya öğretmeni, bir müddet sonra Maarif müfettişi oldu. Son vazifesi Darüşşafaka öğretmenliği idi. Türk musikisinde üstadı 1887’den beri derslerine katıldığı Zekai Dede’dir. Bahariye Mevlevihane'sine devam ederek mevlevi ayinlerini öğrenmişti. İlahi, beste, şarkılar ve sultani yegah makamında Mevlevi ayini bestelemiştir (Dipnot: Bestelerinden biri Sultan Vahdeddin'in Gazel-i Hümayun adlı şiiridir. Meserret Diriöz, "Gazel-i Hümayun", Birinci Milli Türkoloji Kongresi, s. 106; …ztuna, Türk Musikisi Ansiklopedisi, 1976, II, s. 356). Dügah Mevlevi ayinini bastırmış, Hayatü'l ervah adında bir musiki eseri yazdığını da söylemektedir (İbnülemin, Hoş Sada, 212). Kazım Bey sonradan Uz soyadını almış, 1943’de Suadiye’de ölmüş, Edirnekapı mezarlığına gömülmüştür. Muallim Kazım Uz’un Ta'lim-i Musiki veya Musiki Istılahları (İstanbul 1310/1892, 54 s.) adlı eseri musiki terimlerini açıklayan bu sahada yapılmış ilk sözlüktür. Gültekin Oransay tarafından ilavelerle yeni harflere aktarılmıştır (Ankara 1964; Yeşil, Musiki Mecmuası, sy. 222, s. 170). Bu eserin Arapça çevirisi İbrahim Dakuki tarafından yapılmıştır (E. Kazım, el-Istılahatul-musikiyye, trc. İbrahim ed-Dakuki, Bağdad 1964, 111 s.). Dakuki daha sonra bu esere bir zeyl olarak Arapça el-Müstedrek adında bir eser daha yazmıştır (Bağdat 1965).

Kazım Bey’in musiki nazari bilgilerin bir kısmı ile ilgili bu kısa eseri adından da anlaşılacağı üzere notalar, doğu ve batı musikisinde notaların isimleri, taksim, makam, diyez ve bemoller hakkındadır.

5- MEHMED ZATİ (ARCA. ö. 1951), KÜTÜPHANE-İ MUSİKİDEN NAZARİYAT-I MUSİKİ, (İstanbul 1315/1899, I-II, 138 s.).

Mehmet Zati Bey 9 yaşında Sultan Abdülaziz zamanında Muzıka-yı Hümayun’a girdi. Flüt, klarnet, piyano öğrendi. C. Guatelli'den batı musikisi, Hacı Arif Bey'den Türk musikisi dersleri aldı. 1880'de İstanbul'a gelen İspanyol müzisyen Aranda Paşa'nın yardımcısı oldu. 1900’de binbaşı, 1907’de miralay olmasına rağmen, 1908’de rütbesi indirildi ve binbaşı olarak aynı görevden 1923’e kadar liselerde musiki öğretmenliği yaptı. Arca soyadını aldı. Batı ve Türk musikisi makamlarında marş ve diğer eserler bestelemiştir (Gazimihal, s. 123-126; …ztuna, I, 41). Mehmet Zati, H. Robert’in İbrahim Edhem tarafından tercüme edilip Kütübhane-i Musikiden Fenn-i Aheng adı verilen eseri kopya etmiştir. Bu eser İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi'ndedir (H. Robert, Kütübhane-i Musikiden Fenn-i Aheng, trc. İbrahim Edhem, müstensih Mehmet Zati, rıka, 386 s., 1317/1899 tarihli, İÜ Ktp., nr. 4403). Mehmed Zati nazariyat eseri basıldığı sırada ÒMuzıka-i Hümayun muallim-i sanisi ve umum asakir-i şahane muzıkalar müfettişi binbaşıÓ görevinde idi.

Eserin Òİfade-i mahsusÓ kısmında musiki sahasında henüz mükemmel bir eser yazılmadığını, isteklilere bir hizmet olması için bu eseri yazdığını, eserin iki cilt olduğunu, daha önce ortaya konan bir kaç musiki eserinin ifadelerinde kapalılık bulunduğunu belirtir. Eseri oluşturan iki ciltten ilki dört fasıl, ikincisi üç fasıl olup her fasıl maddeler halinde anlatılır.

1. cilt: I. fasıl 1. madde porte, perdeler, gam, 2. madde anahtarların şekilleri, 3. madde anahtarların gerekliliği, 4. madde notaların kıymeti, 5. madde ölçü, usul, zaman, 6. madde vuruşların birbirlerinden farkı, 7. madde usullerin rakamları, 8. madde ölçü, 9. madde nokta, 10. madde bağ;

II. fasıl 1. madde mürekkep usul, müştak usul, 2. madde üçlükler, 3. madde nokta-i imtidaiyye ve tevakkufe, 4. madde esler, 5. madde vezin, 6. madde tadilat, 7. madde fasıla, 8. madde anahtarların diyez ve bemol arızaları, 9. madde iki çizek,

III. fasıl 1. madde hareke, 2. madde notaların farkı, 3. madde tezyinat, tekid, cem’, tehziz, tehyic, yalnız, 4. madde ihtisar,

IV. fasıl 1. madde aletlere ait notlar, 2. madde piyano işaretleri, 3. madde seğirtme, 4. madde usul altında söylemek, 5. madde hareket, 6. madde üçlük, 7. madde basit usuller.

2. cilt: I. fasıl 1. madde gam diyatonik, 2. madde küçük fasıla: koma, 3. madde fasılalar, 4. madde çevirme, 5. madde tabiiyyul makam sıra, 6. madde tarz.

II. fasıl 1. madde tonalite, 2. madde majör, tetrakord: çehar sada, 3. madde bemol, 4. madde mensup makamlar, 5. madde nim mülevvenler.

III. fasıl (Eserde yanlışlıkla VII. fasıl olarak basılmıştır) 1. madde erkek, kadın, çocuk sesleri, 2. madde sadaların çeşitleri, 3. madde sadaların hadleri, 4. madde kullanılmayan anahtarlar ve sada, 5. madde anahtarların diğerleri ile uygulamaları, 6. madde transpozisyon, 7. madde hemahenk, 8. madde bir ibarenin tahlili, 9. madde tebdil-i tarz, 10. madde musikide kullanılan terimler hakkında sözlük kısmı.

Mehmed Zati (Arca) bu eserinden sonra yaptığı eğitim sırasında bazı eksikler görmüş ve eserine zengin alıştırmalar katmak için tamamen alıştırma notalarından oluşan yeni bir eser yazmıştır. Kütüphane-i Musikiden Ta'lim-i Kıraat-ı Musiki (İstanbul 1316/1894, 64 s.) adını verdiği eserinin kapağında bu bilgileri ifade etmektedir. Bu eserin Òİfade-i mahsusÓ kısmında II. Abdülhamid döneminde musiki sahasında son senelerde Fransızca'dan adeta çeviri cinsinden solfej ve birkaç eser basıldığını belirterek Mustafa Safvet’in Solfej adlı eserini ima eder. Mehmed Zati bu eserlerinden başka Ta'lim-i Kıraat-ı Musiki II (İstanbul 1927, 80 s.) ve Tedrisat-ı Musiki I (İstanbul 1326, 1336, 32 s). (Dipnot: Bu eserin İstanbul 1330, 1331, tarihlerinde 40 sayfalık baskısı da vardır. Ayrıca daha sonra 1945'de yeni harflerle de basılmıştır) adıyla musiki eğitimine yönelik eserleri basılmıştır.

15- MEHMED CEMİL (ö. ?), MÜKEMMEL TA’LİM-İ MUSİKA, (İstanbul, ts., 201 s.). Eserin yazarı Mehmed Cemil muhtemelen Sultan Abdülaziz’in oğlu Şevket Efendi’ye üç sene müezzinlik yapan Mehmed Cemil ((Dipnot: ö. 1926. İbnülemin, Hoş Sada, 131) ile aynı kişi olmalıdır. Eseri yazdığı sırada Muzıka-i Hümayun kolağalarındandı. C. Guatelli Paşa'dan musiki dersi almış olmalıdır. Eserinin tuğralı ve armalı cildi Abdülaziz devrine ait olduğunu göstermektedir. Eser batı musikisini öğretmek amacıyla yazılmış bir batı musikisi nazari bilgiler kitabıdır. Üzerinde baskı tarihi görülememekle birlikte XIX. yy sonunda yazılmış olduğu anlaşılmaktadır. …zege'nin kataloğunda bu eserle ilgili bir kayda rastlanılmamıştır.

Eserin içindekiler:

Giriş,

Kısm-ı evvel: malumat-ı ibtidaiyye başlığıyla notalar (s. 18), usuller (s. 20), gam, fasıla, hareketler ve bunlara verilen isimler (s. 40), işaretler (51 vd.).
Kısm-ı sani (s. 55), solfej ve usuller, gam, majörler, vezin, melodi konuları işlenmektedir.
Kısm-ı salis’de (161-201) bir takım alıştırmalara yönelik notaları verilen eserler vardır.

Sonuç: II. Mahmud'un Muzıka-yı Hümayun'u kurması batı musikisinin Osmanlılara ilk girişidir. Türkiye'de batı musikisi eğitimi XIX. yy. başlarında başlamıştır. Değerli Avrupalı besteciler İstanbul'da saray askeri bando okulunda ders vermişlerdir. Bu Avrupalı besteciler aynı zamanda Osmanlı padişahları için bir çok besteler yapmışlardır. Onların yetiştirdikleri Türk öğrencileri batı musikisi nazariyatı ile ilgili eserler yazmışlar ve batı musikisinde beste yapmışlardır. Bir çok Batı musikisi tarihinde görüleceği gibi Türk batı musikisi tarihi ve Türk batı musikisi bestekarları Avrupalılar tarafından yeterince tanınmamaktadır. 1830'lardan başlayan Türk Batı Musikisi Tarihi bir tez olarak ele alınmalı ve yabancı dillerde yayınlarla tanıtılmalıdır. Avrupa ve Dünya Batı musikisi tarihlerinde Osmanlıdaki batı musikisi bilgilerine yer verilmelidir. Aynı şekilde Türkiye'de yazılan batı musikisi tarihlerindeki eksiklikler ve yetersizlikler de giderilmelidir.

KAYNAKÇA

Başbakanlık Osmanlı Arşivleri, Hariciye İradeleri, nr. 2834 (J. Strauss ve F. Liszt hakkında iradeler)
İÜ Ktp., Yıldız Sarayı Defterleri, Nr. 86 (Türk ve Türk asıllı olmayan bestekarların eserleri)
Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi, nr. A. 1084 (Donizetti'nin bestesi hakkında), nr. 2756/4 (J. Strauss hakkında), nr. 2756/38 (F. Liszt hakkında)
Abraham, G., The Concise Oxford History of Music, London 1979
Aksoy, Bülent, Avrupalı Gezginlerin Gözüyle Osmanlılarda Musiki, İstanbul 1995
Altar, Cevat Memduh, Opera Tarihi, Ankara 1982
Dakuki, İbrahim, el-Müstedrek, Bağdad 1965
Gazimihal, Mahmut Ragıp, Türk Askeri Muzıkaları Tarihi, İstanbul 1955
Gront, D. J.- Palisca, C. V., A History of Western Music, New York- London 1996
Haşim Bey, Haşim Beğ Mecmuası, İstanbul 1269/1864
Hüseyin Remzi, Usul-i Nota, İstanbul 1292/1875
İbnülemin, Hoş Sada, İstanbul 1958
Kazım Bey (Uz), Musiki: Cüz 1: Şark Ve Garb Musikisinin Diyez Ve Bemolleri Hakkında, İstanbul 1311/1895
Kazım Bey (Uz), Musiki Istılahları, İstanbul 1892; yeniden basım: Gültekin Oransay, Ankara 1964; el-Istılahatul-musikiyye, trc. İbrahim ed-Dakuki, Bağdad 1964.
Kerman, J., Music at the Turn of Century, Oxford 1990
Kosal, Vedat, "…nce Müzik Hayatı Batılılaştı", Gösteri, 1999, s. 63
Mehmed Cemil, Mükemmel Ta’lim-i Musika, İstanbul, ts.
Mehmed Emin, Nota Muallimi, İstanbul 1302/1886
Mehmed Zati (Arca), Kütüphane-i Musikiden Nazariyat-ı Musiki, I-II, İstanbul 1315/1899
Mehmed Zati (Arca),Ta'lim-i Kıraat-ı Musiki II, İstanbul 1927