TÜRK MÜZİĞİ SÖZLÜĞÜ

Sözlük Hakkında
A B C D E F G H I K L M N O P R S T U V Y Z

Iklığ

1. Kemençe ve bu türden yaylı çalgıların atası sayılan, ince uzun saplı, at kılından elde edilen bir yayla çalınan ve üç teli bulunan eski bir çalgı.
2. Yaylı çalgılara verilen genel isim. Iklık da denir.

Irsadece

Ezgi, makam, hava, türkü. Yır da denir. Daima sözlü ezgiler için kullanılır.

Irâk

1. Klâsik Türk müziğinde orta sekizlideki bakiye diyezi almış fa sesi.
2. Klâsik Türk müziğinde birleşik makam. Irâk sesi (bakiye diyezi almış fa) üzerindeki Segâh dörtlüsüne yerinde Uşşak dörtlüsünün eklenmesiyle meydana getirilmiştir. Çıkıcı bir seyir özelliğine sahiptir. Karar sesi ırâk (bakiye diyezi almış fa), güçlü sesi dügâh (la)'tır. Asma kararları ırâk (bakiye diyezi almış fa) sesi üzerinde Segâh beşlisi ve kaba nîm hicâz (bakiye diyezi almış re) sesi üzerindeki Hicâz çeşnisidir.

Irâk-Aşîran

Klâsik Türk müziğinde kullanılan Irâk makamı çeşidi.

Irâk Dörtlüsü

Klâsik Türk müziğinde Segâh dörtlüsünün ırâk sesi üzerine aktarılıp bir tam dörtlü oluşturacak şekilde dizilmesinden oluşan dört sesli kalıp dizi.

Irâk-Gerdâniye

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış Irâk makamı çeşidi. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Irâk-Geveşt

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış Irâk makamı çeşidi. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Irâk-ı Acem

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış Irâk makamı çeşidi. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Irâk-Mâye

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış Irâk makamı çeşidi. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Irâk-Nevrûz

II. Murat'ın yaptırdığı bir terkip.

Irâk-Selmek

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış Irâk makamı çeşidi. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Irâk-Şehnâz:

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış Irâk makamı çeşidi. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Irızva

Bağlama ailesinin küçük boylu olan cura ile benzer özelliklere sahip çalgılarından birine verilen isim. Anadolu'nun güneyinde yaşayan Türkmenler arasında çok yaygın olarak kullanılmasına karşın günümüzde rağbetten düşmüş bir çalgıdır. Anadolu'nun güneyinde yaşayan Alevîler arasında Ruzba (Bkz.) ismiyle de bilinmektedir.

Irlamak

Şarkı, türkü söylemek, ezgi seslendirmek. Bu terim daima sözlü ezgiler için kullanılır. Anadolu'nun doğu kesimlerinde kullanılan bu terim Türkiye'deki bazı müzik çevrelerince genel bir terim olarak önerildiyse de yaygınlaşamamış ve kullanılamamıştır.

Isfahân

Klâsik Türk müziğinde kullanılan birleşik makam. Karar sesi dügâh (la), güçlü sesi nevâ (re)'dir. -İnici-çıkıcı seyir özelliğine sahiptir. Basit Isfahân makamı dizisine dügâh (la) sesine aktarılmış Rast dörtlüsünün eklenmesiyle meydana getirilmiştir.

Isfahân-Bûselik

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış Isfahân makamı çeşidi. Günümüze örneği ulaşmamıştır. Bûselik beşlisine Isfahân makamı dizisinin eklenmesiyle meydana getirilmiştir.

Isfahânek

Klâsik Türk müziğinde kullanılan birleşik makam. Birleşik Isfahân makamı dizisine yerinde bir Sabâ dörtlüsünün eklenmesi ile meydana getirilmiştir. Çıkıcı-inici bir seyir özelliğine sahiptir. Karar sesi dügâh (la), güçlü sesi nevâ (re)'dır. Asma kararları ve genişlemesi tamamen Basit Isfahân makamıyla aynıdır. Bkz. Basit Isfahân.

Isfahânek-i Atıyk

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış Isfahân makamı çeşidi.

Isfahânek-i Cedîd

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış Isfahân makamı çeşidi. III. Selim tarafından yapılmıştır.

Isfahân-Gerdâniye

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış Isfahân makamı çeşidi. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Isfahân-Geveşt

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış Isfahân makamı çeşidi. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Isfahân-ı Cedîd

Bkz. Isfahânek-i Cedîd.

Isfahân-Irâk

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış Isfahân makamı çeşidi. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Isfahân-ı Sultânî

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış Isfahân makamı çeşidi. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Isfahânî

Klâsik Türk müziğinde birleşik makam.

Isfahân-Mâye

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış Isfahân makamı çeşidi. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Isfahân-Nevrûz

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış Isfahân makamı çeşidi. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Isfahân Rûy-i Nevâ

Klâsik Türk müziğinde kullanılan birleşik makam.

Isfahân-Selmek

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış Isfahân makamı çeşidi. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Isfahân-Şehnâz

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış Isfahân makamı çeşidi. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Isfahân-Zemzeme

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış Isfahân makamı çeşidi. Kürdî dörtlüsüne Isfahân makamı dizisinin eklenmesiyle meydana getirilmiştir.

Istıhâb

Bkz. Düzen.

İbâre

Bkz. Kadans.

İbrâhîmî

1. Klâsik Türk müziğinde kullanılan bir makam.
2. Kuzey Anadolu'da yaygın bir Âşık makamı.
3. Şanlıurfa ve Diyarbakır'da serbest ritmik karakterli özgün bir kalıp ezgi.

İcrâ

Bir müzik eserini, vokal veya çalgı ile seslendirme.

İcrâ Hey'eti

1. Klâsik Türk Müziği eserlerini çalan ve okuyan, müzik icrâ eden topluluk.
2. İstanbul Belediye Konservatuvarı çatısı altında Sadeddin Arel tarafından kurulan ve uzun yıllar etkinlik gösteren klâsik Türk müziği topluluğu.

İcrâkâr

Bir müzik eserini çalgıyla veya vokal olarak seslendiren kişi.

İçli

İçtenlikle, duyguları doğal olarak ortaya koyacak biçimde.

İçten

İçli, duygulu söyleyiş ya da çalış biçimi. Espressivo (it.).

İfade

Müzik eserinin iç dünyasını anlatım biçimi, nüans.

İğma

Bkz. Bayım

İhtiraslı

İhtiraslı bir üslûpla çalınmasını öngören nüans terimi. Focoso (it.). Leidenschaftlich (alm.).

İhtizâz

Bkz. Titreşim.

İhvânu's-Safâ

10. yüzyılın ikinci yarısında Basra'da kurulmuş olan edebî ve felsefî oluşum, akademi. Kurucuları kendilerine bu adı vermiş ve ortaklaşa bir ansiklopedi yayınlamışlardır. Akademi'den çıkan Resâil adlı bu eserin beşinci cildi müziğe ayrılmıştır.

Îkaa

Klâsik Türk müziğindeki usûl kalıpları.

Îkaaî Terennüm

Bkz. Terennüm-i Îkaa'i.

İki/İkili (=Duo)

İki müzisyenden (çalgıcı ya da ses sanatçısı) oluşan müzik grubu ya da iki müzisyen için yazılmış müzik eseri.

İki Sesli

Çift sesli müzik. Terim bazen çok seslilik için de kullanılır.

İkileme

1. İki veya dört süreli ezgilerle oluşturulan halay bölümü.
2. Bir ölçüdeki vuruşun iki eşit parçaya bölünmesi.
3. İki çalgı veya ses için yazılmış eser.

İkinci Beste

Aynı makamdan iki beste ve iki semâiden oluşan ve aynı besteci tarafından bestelenen (veya müştereken bestelenen) klasik fasıl akışında beste formundaki ikinci eser. Birinci besteden daha canlı ve hızlı olur.

İki telli

İki tek veya iki grup telli (ikişerli dört telli), tezene ya da parmakla çalınan halk çalgısı. Balkanlarda bu tür çalgılara Çiftetelli de deniyor. Günümüzde Anadolu sahasında rağbetten düşmüş bir çalgıdır.

İkitelli

Anadolu'da kullanılmış olan çift telli bir bağlama çeşidi. Aynı çalgı Arnavutluk'ta da aynı isimle kullanılmaktadır.

İkiz Aksak

Klâsik Türk müziğinde kullanılan 12 süreli basit usûl. Devr-i Hindî usûlü ile Türk Aksağı usûlünün birleştirilmesiyle meydana getirilmiştir.

İlâhi

Tanrı'ya övgü ve onun ilâhî kudretini vurgulayan ezgi eşliğinde söylenen mistik şiirlere verilen isim. Halk arasında bir tarikatın veya dinî topluluğun âyîni içinde söylenen ilâhîlerin dışında söylenmiş ilâhîler mevcuttur. Beşik ilâhîsi, Gelin ilâhîsi, Kına ilâhîsi gibi. Bu tür örneklerin de aslında söylendiği kişiyi kutsamak, onun üzerinden Tanrıya yakarmak gibi fonksiyonlarının olduğu muhakkaktır.

İlâhîci

İlâhi okuyan kişi.

İlişikli(lik)

Uyumlu, uyumluluk.

İmâle

Arûz'da kısa heceyi uzatmak. Prozodi ile ilgili bir terim.

İmlâ

Bir müzik parçasını veya bir nağmeyi notaya almak için yapılan çalışma.

İnce, zarif bir ifade ile

Kibar ve zarif bir ifade ile icrâ. Delicatamente (it.).

İncelikli

Çekici ve incelikli bir ifade ile. Leggiadro (it.).

İncesaz

Hânendelerden (vokal icrâcılar) ve sâzendelerden (çalgı icrâcıları) oluşan, klâsik Türk müziği eserlerini icrâ eden topluluk.

İnici

Dizinin ince seslerden kalın seslere doğru ilerlemesi. Aynı zamanda klâsik Türk müziğinde kullanılan makamlardaki belirleyici öğelerden biri olup, ezginin seyri anlamına da gelmektedir.

İnici değiştirim (=Bemol)

Bir sesin bulunduğu dereceden yarım perde daha kalın çalınmasını öngören değiştirme işareti.

İntikaal

Bkz. Geçki.

İrhâ

"Koma" kelimesinin Arapçası.

İrticâl

Şiirde ve müzikte hazırlıksız olarak, içinden geldiği gibi söyleme veya çalma. Bkz. Doğaçlama.

İskenderî

Irak Türkmenleri arasında yaygın bir hoyrat türü. Bu ezgi kalıbı son dönemlerde Türkiye'de de yaygın olarak kullanılmaktadır.

İstiklâl Marşı

Bkz. Marş.

İşleme/işleme sesleri (=Süsleme sesleri)

Mecburî olmamakla birlikte bir müzik eserinde asıl sesleri süsleme işlevi gören geçici sesler. İşleme sesleri genellikle paralel üçlüler, altılılar ya da kromatik yürüyüşler şeklinde kullanılmaktadır. Süsleme sesleri.

İyonyen

Antik Yunan Uygarlığı'nın müzik kültüründe kullanıldığı düşünülen ses dizgelerinden biri. Bkz. Mod.

İzometrik

Bir ezgide yer alan notaları, birbirine eşit süre değerleri ile icrâ etmek.