TÜRK MÜZİĞİ SÖZLÜĞÜ

A B C D E F G H I K L M N O P R S T U V Y Z

Yabancı Ses

Klâsik Türk müziğinde, makamın dizisinde bulunmayan sesin o makama göre durumu.

Yadseslilik

Heterofoni. Farklı kimlikli sesler. Birbiri ile bağları olmayan ses kümesi.

Yahyalı kerem

Bir Kerem Havası türü. Daha çok Sivas ve dolaylarında bilinen bir âşık makamı.

Yakım

Ezgiyle söylenen türkü, mâni, eser, hava.

Yakın Geçki

İçinde bulunulan makamın dizisine benzer bir diziye sahip başka bir makama yapılan geçki.

Yakın Makam

Dizileri birbirine benzeyen iki makamın birbirine göre durumu.

Yakmak

Ezgi üretmek, ezgiyle söz arasında bir ilişki kurarak yeni bir eser meydana getirmek.

Yalın

Sade, yalın bir ifade ile. Semplice (it.).

Yalın dizi

Diatonik. Belirli ve değişmez niteliği olan bir dizi cinsi. Öteki cinsler "kromatik" ve "anarmonik"tir.

Yalın ezgi

Yallı

Kuzey Anadolu'da ve Azerbaycan sahasında oynanan halay türü oyun ve bu oyuna eşlik eden ezgi.

Yalvararak

Yalvarırcasına merhamet isteyen bir ifade ile. Lagrimoso (it.).

Yaman Türkî

Hollandalı müzikolog Woulter Swets'in oluşturduğu makam.

Yanaşık

Ardışık sesler ve bu seslerden oluşan dizi.

Yanık

Acıklı, duygusal, içli. Bu nitelikteki müzik icrâsı.

Yanık Kerem

Kerem havalarının içinde dizisi itibariyle Nikrîz makamını çağrıştıran kalıp ezgi ve bu ezgiyle okunan uzun hava türü.

Yankı

Çıkan sesin bir yere çarpıp yansıyarak ikinci bir ses gibi geri duyulması. Aks-i sedâ. Echo (fra., alm., ing.).

Yâr

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış birleşik makam. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Yarım durgu

Bkz. Durgu.

Yarım saz

Armonikler arasında en kalın sesi veremeyen bakır sazlar.

Yarım ton

Yarım perde, yarım derece. Demi-ton (ing.)(it.), Halbton (alm.).

Yas/matem/cenaze havasında

Cenaze marşı temposunda, ağır ve yaslı bir hava ile çalınan yürüyüş parçası. Funebre (it., isp., fra.).

Yatağan

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış santura benzer bir telli çalgı.

Yatım

Enstrümanda elin duruş ya da sapı tutuş mesafeleri. Position (ing.).

Yavaşlayarak

Müziğin temposunu git gide yavaşlatarak. Deficiendo (it.).

Yay

Keman, viyola, viyolonsel, kontrabas gibi çalgıları ve daha başka pek çok halk müziği çalgısını çalmak için kullanılan üzerine at kılı takılı uzun tahta çubuk. Özel ölçülerdeki tahta çubuğa gerilmiş kıllardan oluşur. Arşe de denilir. Kılların üzerine sürülen reçine, tellerin titreşimini sağlamaya yardımcı olur.

Yay Bağı

Yaylı çalgıların nota yazımında kullanılan, işaret ettiği notaların aynı yayda çalınmasını sağlayan işaret.

Yaylı çalgılar

Yay ile çalınan çalgıların genel adı. Bu isim uzmanlar tarafından verilmiş olup halk tarafından bilinmez. Yaylı çalgılar bölgelere göre isimler alır ve daha çok Akdeniz, Karadeniz ve Güney Anadolu bölgelerinde kullanılır. Kemençe, Kabak Kemane,Tırnak Kemâne, Nahora, Kamança gibi çeşitleri vardır.

Yaylı sazlar

Yay aracılığıyla çalınan çalgı topluluğu.

Yaylı Tanbûr

Tanbûrun yayla çalındığında aldığı isim. Bu çalış şekli ilk defa Cemil Bey tarafından uygulanmıştır. Günümüzde usta icrâcıları varsa da daha çok piyasa sazı olarak nitelendirilmektedir.

Yaymak

Hızı yavaş yavaş, yayarak, ağırlaştırmak.

Yedekli koşma

Dizeleri arasına mâni katarları eklenerek söylenen koşma biçimi.

Yedekli tecnis

Dizeleri arasında tencisin ayağında cinaslı mâniler olan şiir biçimi.

Yeden

Bir dizide karar sesinden önce yer alan ve karar sesine gitme eğilimi taşıyan ses.

Yedirimli sistem

Yegâh

1. Klâsik Türk müziğinde orta sekizlideki re sesi.
2. Klâsik Türk müziğinde kullanılan birleşik makam. Dügâh sesi üzerindeki (yerinde) Nevâ makamı dizisine, nevâ (re) sesi üzerine aktarılmış Rast makamı dizisinin eklenmesiyle meydana getirilmiştir. İnici bir seyir özelliğine sahiptir. Karar sesi nevâ (re), güçlü sesi dügâh (la)'tır. Makamın asma kararları segâh (koma bemollü si) sesi üzerinde Segâh veya Ferahnâk çeşnisi, Segâh üçlüsü, Dügâh (la) sesi üzerinde Uşşâk, Rast ve Bûselik dörtlüleri, ırak (bakiye diyezli fa) sesi üzerinde Ferahnâk beşlisi  veya Segâh üçlüsü, hüseynî aşîrân (mi) sesi üzerinde Uşşâk çeşnisi ile dügâh (la) sesidir.

Yeldirme

Halay, Bar ve Semahların hızlı kısmı. Bkz. Yelleme.

Yelleme

Halay, Bar ve Semahların hızlı kısmı. Bkz. Yeldirme.

Yelli düdük

1. Çifte adı verilen üflemeli halk çalgısının diğer adı.
2. Kamış düdüğün eski ismi.

Yelteme (=Yaltama)

Türk müziğinde kullanılmış telli bir çalgı. Evliya Çelebi'nin Seyahatnamesi'nde geçen bu çalgı hakkında isminden başka hiç bir bilgi bulunmamaktadır.

Yemen Dümbeleği

Türk müziğinde kullanılmış bir dümbelek çeşidi.

Yenileme (=Tekrar)

Röpriz. Bkz. Tekrar.

Yeni Müzik

Bulunduğu çağın özelliklerini müziğe uyarlayarak yeni bir anlatım biçimi geliştiren müziğe verilen isim. Modern müzik de denir.

Yeniserim

Sonat türünde geliştirim yapıldıktan sonra serim kısmının büsbütün ana tona dönük olarak yeniden görünmesi. Ya da herhangi bir tema veya motifin yeniden belirmesi. Re-exposition (ing.).

Yer

"Eski yere dön" anlamını taşır. Oktav çizgisinin başına yazılır ve notaların dizekte ait oldukları asıl yerden icrâ edilmesi gerektiğini bildirir. Loco (it.).

Yerli

Bir yöredeki yerleşik kültürlerin müzikal kimlik özelliklerini belirtmek için kullanılan terim. Yerli Ağzı, Yerli Barı, Yerli Divanisi gibi çeşitli kullanım biçimleri vardır.

Yır

İç Asya Türk toplulukları arasında türkü, ezgi, nağme.

Yol havası

Yola koyulma, bir yerden bir yere gidişi anlatan türkülere verilen isim.

Yorum

Bir müzik eserinin icrâsında kişiye, ekole ya da topluluğa özel tavır, üslûp ve mânanın özenle gözetilmesi.

Yüksek

Tiz. Üst perdeden icrâ etmek. Bkz. Yükselterek.

Yüksek hava

Tiz ve yüksek perdelerden okunan türkü.

Yüksek kontra

Az rastlanan bir erkek sesi. Zaman zaman alto karakterine büründüğünden alto sesi de denilir.

Yükselterek

Sesi gitgide tizleştirmek. Elevato (it.).

Yüngül

Bir türkü veya ezginin hızlı icrâ edilmesini belirten hız terimi.

Yürük

Klâsik Türk müziğinde bir eserin icrâsında usûlün hızlı vurulacağını anlatmak için kullanılan terim.

Yürük Aksak

Aksak usûlünün 9/8 veya 9/16 lık mertebeyle yazılan hızlı hâline verilen isim. Bkz. Aksak

Yürük Semâî

1. Klâsik Türk müziğinde küçük usûl. İki Semâî usûlünün birbirine eklenmesiyle meydana getirilmiştir.Genellikle 6/8 lik mertebede yazılmaktadır. 6/4 mertebesinde yazılanına Sengîn Semâî, 6/2 mertebesinde yazılanına da Ağır Sengîn Semâî adı verilir.
2. Klâsik Türk müziğinde bir büyük form adı. Büyük sözlü eserlerin yazıldığı en hareketli form.

Yürük Yürük Semâî

Yürük Semâînin 6/8 mertebesinde yazılan en hızlı hâlidir.