TÜRK MÜZİĞİ SÖZLÜĞÜ
Uçarı /hafif
Kaygısız, hafif bir ifade ile. Fluchtig (alm.).
Ud
Klâsik Türk müziğinde ve bazı yörelerde mahalli müziklerde kullanılan telli bir çalgı. Mızrapla çalınmaktadır ve altı çift teli vardır. Büyük gövdeli bir çalgı olup kısa ve kalın saplıdır. Yalnız doğu ülkelerinde kullanılan ccedil;algılardandır. Bugünkü şeklini Farabî zamanında almıştır.
Ûd-i Kadîm
Klâsik Türk müziğinde kullanılmış bir ûd çeşidi.
Ûd-i Kâmil
Klâsik Türk müziğinde kullanılmış bir ûd çeşidi.
Ûdî
Ud çalan kişi.
Uğrantı
Bir notanın geçici bir süreyle arıza alması.
Usûl
Klâsik Türk müziğinde belirli düzümler ve kalıplarla sınırlanmış ritmik bütünlüğe verilen isim.
Urfa Ağzı
Şanlıurfa yöresinin uzun ve kırık hava okuyuşlarındaki müzikal tavrı yansıtan terim.
Urum Bozlağı
Gaziantep'in Barak Türkmenleri arasında okunan bir bozlak çeşidi.
Usta
1. Çalıp söylemede mahir kişi.
2. Orta Anadolu Abdal Aşiretleri arasında müzisyenlerin kendilerini tanımlama için kullandıkları terim. Bu terim iyi çalıp söyleyen kişiler için eskiden beri söyleniyorsa da günümüzde Abdal kimliğini benimsemeyen aşiret üyelerinin kendilerine kabul ettikleri yeni kimlik belirteçlerinden birine verilen isim.
Uşşâk
Klâsik Türk müziğinde kullanılan basit makam. Dügâh sesi üzerindeki (yerinde) Uşşâk dörtlüsüne nevâ sesi üzerine aktarılmış bir Bûselik beşlisinin eklenmesiyle meydana getirilmiştir. Karar sesi dügâh (la), güçlü sesi nevâ (re), yeden sesi rast (sol)'dır. Makamın asma kararları segâh (koma bemollü si) sesi üzerinde, Segâh ve Ferahnâk ile rast (sol) sesi üzerinde Rast çeşnilerdir. Makam çıkıcı bir seyir özelliğine sahiptir.
Uşşâk-Aşîrân
Klâsik Türk müziğinde kullanılmış Uşşâk makamı çeşidi. Uşşâk makamı dizisine aşîrân (mi) sesi üzerinde bir Uşşâk dörtlüsünün eklenmesiyle meydana getirilmiştir.
Uşşak Dörtlüsü
Klâsik Türk müziğinde dügâh (la) sesi üzerinde (yerinde) bir tam dörtlü oluşturacak şekilde dizilen dört sesten oluşan kalıp dizi.
Uşşâk-Gerdâniye
Klâsik Türk müziğinde kullanılmış Uşşâk makamı çeşidi. Günümüze örneği ulaşmamıştır.
Uşşâk-Geveşt
Klâsik Türk müziğinde kullanılmış Uşşâk makamı çeşidi. Günümüze örneği ulaşmamıştır.
Uşşâk-Mâye
Klâsik Türk müziğinde kullanılmış Uşşâk makamı çeşidi. Günümüze örneği ulaşmamıştır.
Uşşâk-Nevrûz
Klâsik Türk müziğinde kullanılmış Uşşâk makamı çeşidi. Günümüze örneği ulaşmamıştır.
Uşşâk Rûy-i Nîkrîz
Klâsik Türk müziğinde kullanılan Uşşâk makamı çeşidi.
Uşşâk-Selmek
Klâsik Türk müziğinde kullanılmış Uşşâk makamı çeşidi. Günümüze örneği ulaşmamıştır.
Uşşâk-Şehnâz
Klâsik Türk müziğinde kullanılmış Uşşâk makamı çeşidi. Günümüze örneği ulaşmamıştır.
Uvertür
Uyak
Kafiye. Halk şiirinde her mısranın sonunda yer alan ses uyumu. Uymak fiilinin halk ağzında oluşturduğu bu terim günümüzde şehirliler tarafından da kullanılmaktadır.
Uyarımcı
Bir besteyi naklen yazan, adapte eden ya da yeni bir düzene sokan müzisyen.
Uyarlamak
Bir kültüre ait olan müzik eserinin başka bir kültürün müzikal sistemine adapte edilmesi.
Uyuşmazlık
Uyarsızlık, uyuşmazlık. Diskordanlık ile dissonanlık arasındaki anlam ayrılığını belirtmek yararlı olacaktır. Diskordanlık; aralarında uzlaşılmayan ve falsoluk, armoniden mahrumluk hissi uyandıran iki saz, iki ses ve iki akor arasındaki durumdur. Dissonanlık ise, konsonan aralık ve düzenlerdeki durumun tam aksine kulakta bir dinlenti, bir sona eriş duygusu bırakamıyan her aralık ve düzen tertibini ifade eder. Discordanza. Aralarında uzlaşmayan, kulağa hoş gelmeyen birden fazla sesin birleşmesi.
Uyuşumsuzluk
Bkz. Dissonans.
Uzak Geçki
İçinde bulunulan makam ile ortak özellikler gösteren başka bir makama yapılan geçki.
Uzak Makam
Ortak özellikleri az olan iki makamın birbirine göre durumu.
Uzatkı
Durgu. İcra sırasında bir sesin değerinden fazla uzatılması. Point d'orgue (fra.).
Uzun hava
Dizisi ve dizi içindeki seyri bilinen ve belli kalıplara bağlı olarak icrâ edilen serbest tartımlı ezgilerin genel adı. Serbest tartımlı ezgiler için kullanılan bu terim, aslında yerel uzun havaların genel bir tanımını verir. Halk arasında uzun hava teriminden çok, yörede aynı anlamı veren terimler kullanılır. Gurbet Havası, Bozlak, Barak Havası, Elezber, Hoyrat vs.
Uzzâl
1. Bazı eski kaynaklarda dik hisâr sesine verilen isim.
2. Klâsik Türk müziğinde kullanılan basit makam. Dügâh sesi üzerindeki (yerinde) Hicâz beşlisine, hüseynî sesi üzerine aktarılmış bir Uşşâk dörtlüsünün eklenmesiyle meydana getirilmiştir. Çıkıcı bir seyir özelliğine sahiptir. Karar sesi dügâh (la), güçlü sesi hüseynî (mi)'dir. Makamın asma kararları rast (sol) sesi üzerinde Nikrîz, nevâ (re) sesi üzerinde Bûselik ve Rast, hüseynî (mi) sesi üzerinde Hicâz çeşnileri ile dik kürdî (bakiye bemollü si) ve nîm hicâz (bakiye diyezli do) sesleridir.
Uzzâl-Acem
Klâsik Türk müziğinde kullanılmış Uzzâl makamı çeşidi. Günümüze örneği ulaşmamıştır.
Uzzâl-Hüseynî
Klâsik Türk müziğinde kullanılmış Uzzâl makamı çeşidi. Günümüze örneği ulaşmamıştır.
Uzzâl-Şehnâz
Klâsik Türk müziğinde kullanılan Uzzâl makamı çeşidi.
Üç ayak
Halay ve bar türü oyunların bünyesindeki bir alt kol.
Üçerleme
Üç parçaya bölünebilen, üç zamanlı olan ölçü.
Üçerli
Üçe bölümlü müzikal değer.
Üçgen (=Üçköşe)
Çelikten yapılan ve üçgen biçimli olan çalgı. Bir çubuk ile üçgene vurulması sûreti ile ses verir.
Üçleme
Bir dörtlük notanın süresinin üç eşit parçaya bölünmesi ve bu süre içinde üç sesin eşit sürelerde duyulması. Triole (ing.).
Üçlü
1. Üç yanaşık sesten oluşan dizi.
2. Aralarında üç ses kadar mesafe olan iki ses.
Üçlüler
Klâsik Türk müziğinde kullanılan dörtlü ve beşlilerin temelini oluşturan, bu dörtlü ve beşlilerle aynı isime sahip olan üç sesli kalıp dizilerin tümü. Üçlüler şu şekilde sıralanır: Çârgâh üçlüsü, Bûselik üçlüsü, Kürdî üçlüsü, Rast üçlüsü, Uşşâk üçlüsü, Hicâz üçlüsü ve Nikrîz üçlüsü.
Üç telli
Teke yöresinin Burdur, Denizli, Muğla ve Fethiye taraflarında Türkmen-Yörük topluluklarının çaldıkları cura boyutundaki bağlama çeşidi.
Üflemeli çalgılar
Bir boru veya kamışa nefes verip üflemek sûretiyle çalınan çalgıların genel adı. Nefesli çalgı da denir ki üflenerek çalınmasından ötürü bu isim daha doğrudur. Dilli, dilsiz, kamışlı olarak üç ana grupta ele alınmaktadır. Türk halk müziğinde kullanılan çalgılar: çeşitli tür ve boyuttaki kavallar, zurna, mey, sipsi, çifte üflemeli çalgılar ailesinin temel çalgılarıdır. Klâsik Türk müziğinde kullanılan üflemeli çalgılar ney çeşitleri ve klarinettir. Mehter müziğinde ise üflemeliler ezgi çalan çalgılar olduğu için büyük önem taşır. Başta zurna ve boru olmak üzere trompet gibi son döneme ait çalgılar da bulunmaktadır.
Ümmü Düzeni
Bağlama ailesine ait çalgılarda kullanılan ve daha çok Kütahya ve dolaylarında yaygın olan düzen biçimi. Alt tel la, orta tel la, üst tel re.
Ünibirlik
Unison. Aynı ismi taşıyan fakat tizlik-pestlik bakımından farklı yerleri olan seslerin aynı anda duyurulması. Aralarındaki aralık/mesafe tam bir oktav olan sesler.
Üslûp
Müziği çalışta, söyleyişte ya da yeniden icrâda yürütülen ve gitgide müzisyene (ya da döneme, topluluğa, müzik türüne) has bir özellik kazanan tarz, stil.
Üst Çeken
Dominant. Dizi veya tonun 5. derecesi. Bkz. Çeken.
Üst eşik
Bağlama sapının üst kısmında burguluğun hemen önünde yer alan eşik.
Üst mızrap
Mızrap-tezeneyi üstten çırparak ve tek hamlede vurarak çalmak.